Tasarım Teması İçin İlham Bulma

Peyzaj Tasarımı: Tasarım Teması İçin İlham Bulma

Gail Hansen ve Erin Alvarez

Konut bahçesi sahiplerinin birçoğu, bahçelerinde ne tür özelliklerin bulunması ve bunları nasıl kullanacakları hakkında bazı düşüncelere sahiptirler, ancak yine de tercihleri hakkında sıklıkla, bütün bu parçaları nasıl bir araya getirecekleri ve hem çekici, hem de fonksiyonel bir tasarım yapma konusunda emin olamamaktadırlar. Bir tasarım teması; hangi özelliklerin içerilmesi gerektiği, uygun materyal kullanımı ve mekânsal organizasyonun sağlanması konularında seçim yapılacağında, ilham alma ve yönlendirme konularında fikir verebilir. Tasarım kılavuzu, bir temanın nasıl kullanılacağını anlamak, bahçenin karakteri ve uygun bir tema bulmakta yardımcı olabilmektedir. Temalar, fonksiyonel ve görsel olarak memnuniyet verici bir bahçe yaratmak için kullanışlı olduğunda, tanımlı ve yeniden üretilebilir olabilmektedir.

Tasarım temaları

Bir tema bağlamında tasarlanan peyzajlar, yapısal elemanlar, materyal seçimi, belirgin bir form ve vurgulu bir mekânsal organizasyon gibi tanımlanabilir karakteristiklere sahiptir. Birçok tema, İtalyan ya da Japon bahçeleri gibi tarihsel kültüre sahip ve çok iyi tanımlanmış karakterde olmaktadır (Şekil 1). Bunlar belirli bir kültürde yüzyıllar boyunca kullanılmış ve kolay tanımlanabilir karakterdedir. Diğer temalar daha yeni, daha az belirgindir, ancak buna rağmen bunların bilinen karakteristikleri vardır ve çeşitli varyasyonlara yatkındırlar. Örneğin minimalist bir bahçe ki sade bir tasarıma sahiptir ve çeşitli formlardan ya da tiplerden oluşan formal, informal, kentsel, tropik ya da çöl gibi farklı varyasyonları içerebilmektedir.

Şekil 1. Japon bahçesi tasarım teması

Bir tasarım teması çok yardımcıdır, çünkü peyzajla ilgili verilmesi gereken çoğu kararlar çoktan verilmiştir- bunlar temanın özündedir. Bir tasarım teması; form (Şekil 2), tarz, peyzaj tipi veya bu üçünün kombinasyonundan oluşan bir tema olabilir. Her şeyin bir formu olduğu gibi her peyzajında bir formu vardır, buradaki önemli farklılaşma, her peyzajın tanımlanabilir bir stile veya tipe sahip olmamasından kaynaklanmaktadır. Örneğin Amerika’daki günümüz banliyöleri ve site bahçeleri geleneksel tarz olarak düşünülmemektedir, ancak bunlar hep var olan temelde kıvrımlı çizgilerin ve geniş çim alanların bulunduğu bitki parterleri formunda bulunmaktadır. Amerikan banliyö bahçeleri; kendine has ve tanımlanabilir bir karakter kazanarak, Amerikan klasiği olarak adlandırılabilecek özgün bir peyzaj tarzına evrilmesi olarak değerlendirilebilir. Peyzaj formları, tarzları ve tipleri çeşitli karakteristiklere ve fonksiyonlara sahiptir. Aşağıda bunlar daha detaylı olarak ele alınmıştır.

Şekil 2.Peyzaj içinde kare formun tekrar etmesi

Peyzaj Formları

Tasarım temalarına bağlı olarak peyzaj formlarının farkına varmak çok kolaydır, çünkü bunlar özgün bir form ile karakterize edilmiştir. Formlar genellikle geometrik ve doğal olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır ve birçok bahçe her ikisinin bileşiminden oluşmaktadır. Geometrik formlar genellikle sert peyzaj elemanlarında bulunur ve bunlar dörtgenleri (Şekil 3) daireleri (Şekil 4) ve poligonları (Şekil 5) içermektedir. Doğal formlar sıklıkla bitkisel materyalin tasarımında kullanılmaktadır. Geometrik formlar; bahçe içindeki tekrar ve organizasyon ilkelerinin tanımlanmasında iyi çalışmaktadırlar. Kareler bahçelerde grid kalıplarında parçalanabilir ve düzenlenip kullanılabilir, daireler, yay parçaları ve teğetlerin çizgilerle beraber kullanılmasıyla parçalar halinde kullanılabilir ve düzensiz poligonlar garip şekilli bir bahçe yapımında kullanılabilir. Geometrik formlar sıklıkla formal tasarımlarla beraber düşünülmektedir. Birçok tasarım stili belirli bir form ile ilgilidir, örneğin İtalyan temalı bir bahçe tipik olarak dörtgen formlarla berber düşünülmektedir.

Şekil 3. Dörtgen (kare) form teması

Şekil 4. Dairesel form teması

Şekil 5. Poligon (açısal) form teması

Doğal Formlar

Doğal formlar informal olarak düşünülmektedir. Adının anımsattığı gibi bu formlar doğada kendiliğinden bulunmakta ve tasarım olarak daha soyut şeylerin taklit edilmesiyle kurgulanmaktadır. Vurgu, onarılmış sulak alanlar gibi yeniden canlandırılmış bir ekosistem çalışması ile fonksiyonel çalışmaların dışında, fonksiyonele nazaran daha çok tipik olarak materyallerin düzenlenmesinde, doğal görünümün üzerindedir. Bitki ve arazi formları (su kanalları, kayalar, tepelikler ve vadiler) kıvrımlı çizgiler, organik sınırlar ve parçalanmış sınırlar gibi çok değişik formları içerebilmektedirler. Kıvrımlı çizgiler sıklıkla bitki parterleri sınırları ve yürüyüş yolları için kullanılmaktadır ve organik parçalanmış sınırlar ise daha çok doğal görünüme sahip kuru su kanalları ve kaya bahçeleri gibi yapısal elemanların yapımında kullanılmaktadır (Şekil 6).

Şekil 6. Doğal form teması

Peyzaj Tarzları

Peyzaj tarzları belirgindir çünkü tanımlanabilir organizasyon ve/veya formla birlikte kendine özgü eleman ve materyal kullanımının bileşimi üzerinde kuruludur. Peyzaj veya bahçe tarzları, İtalyan, İngiliz, Japon ya da İspanyol koloniyel bahçeleri gibi tarihi ve kültürel bahçeleri içermektedir. Diğer tarzlar; kır evi bahçesi, koloniyel mutfak bahçesi (Şekil 7) veya taranmış bahçe gibi tarihi bahçeden yararlanma alışkanlıklarının sürdüğü bahçeler olabilir. Tarzlar; kentsel, güncel dönemsel tasarımları, klasik veya ikonik bahçeleri içerebilir ki bunlar, belirli bir tasarımcıya has belirli dönem hareketi ya da belirli tasarım periyodu özelliklerini taşıyan bahçeler olabilir. Kaliforniya 20 yüzyıl ortası modernizmi ve daha yakın zamana ait minimalist modern gibi örnekleri içeren bahçeler; tümüyle çayırlık, eğrelti otlarının kullanımı veya palmiye kullanımından oluşan, bir veya iki tür bitki kullanımına dayalı bir tarzda olabilir.

Şekil 7.Tarihi tarzda mutfak bahçesi

Peyzaj Tipleri

Peyzaj tipleri tipik olarak ekosistem veya bitkisel materyal veya belirli tipte bir fonksiyona sahip olma temeline dayanabilmektedir. Peyzajların örnekleri çöl, çayırlık, koruluk (Şekil 8) ve kıyısal ekosistemleri içeren bahçelere dayanmaktadır. Bunlar bulundukları bölgesel ekosistemlere tam olarak adapte olabilme yetenekleriyle yaygın olarak kullanılmaktadır. Peyzaj tipleri bazen bitki materyalinin organize şekilde doğada bulunduğu halinin (doğal form) taklit edilmesiyle oluşturulabilir ancak kullanılan materyal uygulamada daha yapısal (geometrik form) şekilde planlara yansıtılmaktadır.  Bahçeler, evi yangından koruyacak şekilde planlanmış yangın duyarlı fonksiyonda tasarlanabilir, kuru bahçeler (ya da su tasarrufu bahçeleri) ki bunlar bütünlüklü olarak kuraklığa dayanıklı bitki türlerinden düzenlenmiştir ya da enerji akışını destekleyen antik Çin felsefesine dayanan Feng-shui bahçeleri olarak tasarlanabilir.

Şekil 8. Koruluk ekosistem bahçesi

İlham Almak İçin Tasarım Teması Bulma

Burada tasarım teması ilham ve örneği bulmak için birçok farklı yer mevcuttur. Araştırmaya başlamak için en iyi yer alanın çevresindeki mahalledir. İlk önce insanı kendine çeken bir peyzaj bulunduğunda naturalistik ya da geometrik formda olsa da çok yaygın formları belirleyip ve peyzajın özellikleri, elemanları çalışılmalıdır. Ayrıca, belirli bir tarzı veya tipi temsil eden bir peyzaja, özel yapısal elemanlar ve materyal açısından bakılmaktadır. Bir peyzaj teması incelenirken dikkat edilmesi gerekenler aşağıda sıralanmıştır.

Yaşanılan Bölgeye Odaklanmak. Alan ve yakın çevresindeki doğal ekosistemi ve doğal bitki örtüsü çalışılmalıdır. Bitkilerin oluşturduğu kompozisyon, bahçede farklı formlarda tekrarlanabilir. Ayrıca alan çevresinde tarihi dokuya sahip belirli bir tarzdaki bahçe bulunabilir. Örneğin Meksika veya İspanyol etkisine sahip alanlar güney Kaliforniya ve Florida’da genellikle İspanyol Koloniyal bahçesi şeklinde bulunabilir. Orijinal kır tarzı bahçeler kuzey doğuda yaygın olsa da, ABD’nin hemen hemen tüm bölgelerinde bulunabilmektedir. Bitkilerin organizasyonu kararlı olsa da bitkisel materyal yöreye özgün olarak değişmektedir. Burada tropik kır bahçeleri, deniz kıyısı kırsal bahçeleri ve kentsel günümüz kır bahçeleri bulunmaktadır.

Konutun Mimari Tarzına Odaklanmak. Bazı konutlar özellikle tarihi ve eski konutlar olmak kaydıyla, belirgin bir mimari tarza sahip olmaktadırlar ve burada yapının mimari tarzıyla ilgili olan bazı bahçe tasarım tarzları bulunmaktadır. Geleneksel bungalovlar sıklıkla kır bahçeleriyle birlikte anılmaktadırlar, İtalyan tarzının simetri özelliği, formal bir geometrik tarza sahip İtalyan tarzı bahçelerle uyuşmaktadır ve güncel konutlar, konutun yapısal sertliğini yapıdan çıkan çizgilerin, bahçede çağırdığı çizgilerle sertliğini kıran güncel tasarımları çağırmaktadır. Bunlar sıklıkla fazla detaya sahip olmayan basit yapılardır ki bu da peyzajın kişiselleştirilmesinde ve peyzajda fazla kullanılması konusunda fırsat sağlamaktadır.

Örnek Mahallelerde Tur Atmak. Genel veya tekrar eden tarz veya form için, daha öncesinde tasarlanmış konutlara ve bahçelere bakılabilir. Eğer konutlar Tudor tarzı gibi genel bir tarza sahipse, bu konutların çoğu kırsal tarzda bahçelere sahiptirler. Birçok insan mahallesinde farklı peyzaj tasarımları bulabilmektedir, bundandır ki en iyi opsiyon tasarım yapılacak konuta benzer tarzda bir konut bularak bahçesinden esinlenmektir. Bu yolla tasarım yapılacak konutun bahçesi ile ilgili görselleri daha önceden görmek mümkün olabilir.

Tanıtım Bahçeleriyle Örnek Evleri Ziyaret Etmek. Örnek evlerden birçoğu; ev ile bütünleşen, profesyonel peyzaj tasarımlarına sahiptir. Bazı topluluklar sulama ve sert peyzaj elemanlarında en son teknolojiye sahip sürdürülebilir peyzajları kamu turlarına açarak yaptırdıkları enerji etkin evleri göstermektedirler. Bazen tüm topluluktaki bahçeler profesyoneller tarafından tasarlanmıştır, ama genellikle en iyi ziyaret bu toplulukların yeni yapıldığı zamandadır, çünkü peyzaj sık sık bakım eksikliğinden ya da ev sahiplerinin bitki materyallerinde yaptığı basit değişikliklerden zamanla bozulmaktadır.

Bahçe Kitapları Ve Dergilere Bakmak. Konutun mimari özelliklerine benzer görüntülere özellikle bakılmalıdır aynı mimari stil, hem sert zemin ve bitki materyallerinde gözlenebilir. Evin tasarlandığı hayal edilmelidir. Eğer fotoğraf düzenlemek için tasarım yazılımı varsa dergilerden ya da kitaplardan görüntü taranabilir ve ev resmin içine kesip yapıştırılabilir.

Formları Dikkate Almak, Cazip Bulmak. Bir form tema seçmek belki favori form seçmek kadar basittir ve tasarımda defalarca kullanılır. Örneğin; eğer dairelerin şekli seviliyorsa, onları tasarımın içine dahil etmenin yolları bulunabilir. Evin gerçek şekli bir form seçiminde yardımcı olabilir. Bazı evler sekizgen şeklinde cumbalıdır veya kavisli duvarları vardır, bu sert zeminde ya da bahçedeki bitki yatağında tekrarlanabilir.

Bitkileri Dikkate Almak, Cazip Bulmak. Bazı bitkiler geniş kapsamlı kitlelerle dikildiği zaman örneğin otlar ve bambular gibi çok çekici bir yapıya veya forma sahiptirler. Bu bitkiler genellikle peyzajda farklı çeşitlerde ilgi yaratmak için yeterince çeşitliliğe sahiptirler ve tema bir bitkinin kullanımına dayalı olabilir. Bir tema tek renge dayalı da olabilir. Bitkilerin büyük bir çeşidi çiçeklerinde veya yapraklarında sarı renge sahiptirler ve çok ilginç, günümüz temalarında sadece sarı bitkiler kullanılarak oluşturulan parterler geliştirilebilir.

Bahçedeki Açık Alanların Şeklini Dikkate Almak. Açık alanlar ev ile mülkiyet çizgisi arasındaki alanlardır. Bu alanların şekli forma dayanan tasarım temasını esinleyebilir. Örneğin evin arkasıyla duvar arasında kalan alan karelerden oluşmuş formda ya da bir seri dairelerin formunda olabilir.

Tasarım Temasının Uygulanması

Bir kez bir tema tanımlandığında, temanın hangi özelliklerinin kullanılacağına karar vermek gerekmektedir. Temayı imleyen çok az özelliğin kullanılabileceği gibi, temadaki tüm özelliklerde bütün olarak kullanılabilir. İlkin sert peyzajda kullanılabilecek forma ve bitkilendirilecek alanların tahmini şekline karar verilmelidir. Sonrasında, formlar; fonksiyonel ve estetik mekânsal organizasyonu bulana kadar farklı yerleşimlerdeki farklı konseptlerin düzenlenmesi yapılmalıdır. (Şekil 3, 4, 5, 6 dört farklı konseptin aynı ev ve bahçesine uygulanışını göstermektedir). Bu bir anlamda dış mekan odaları yaratmak ile ilgilidir ki bahçedeki farklı mekanlar- veranda, çim alan, meyve bahçesi ve oyun alanları gibi- dış mekan odalarını temsil etmektedir. Bir kere mekânsal organizasyon tamamlandığında tasarım detayları bunlara eklenebilir.

Tasarım teması belirli bir renk yada renk kombinasyonunun bununla uyarlanmasına sahip olabilir yada bir renk temasını seçmeye ihtiyaç olabilir. Renk, bitki materyalleri yada çömlek veya heykel gibi süsleme özelliklerinden esinlenerek uygulanabilir. Materyaller de karar verilmesi gereken bir diğer konudur. Örneğin tema, eğer geleneksel bir tema ise tuğla ve ahşap gibi materyaller gerekmektedir. Şayet zamanımıza uygun bir tema ise metal ve kesme taş gibi materyaller kullanılabilir. Pergola, çardak ve bahçe evi gibi yapısal öğeler tarza bağlı olarak “eski moda” veya modern olabilirler. Bitkilerin tipleri çok önemlidir. - geleneksel temalarda, tarihi bahçelerde ve eski mahallelerde kullanılan bitkileri seçmek gerekirken günümüz temalarında yeni hibritler ve sıradışı şekilde ve renklerdeki bitkiler kullanılabilir. Diğer detaylar süsleme ve dekoratif elemanları içermektedir ki ilk akla gelenler kuş evleri, kuş çeşmeleri ve aydınlatmadır.

Referans

Reid, G. 1993. From concept to form in landscape design.

New York: Van Nostrand Reinhold.

Scarfone, S. 2007. Professional planting design: An

architectural and horticultural approach for creating

mixed bed plantings. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.

Thomas, H., and S. Wooster. 2008. The complete planting

design course: Plans and styles for every garden. London:

Mitchell Beazley, Octopus Publishing Group.

Arş.Gör. Ekin Oktay tarafından çevrilmiştir.