Kent Ağaçlarının İşlevleri, Koruma Önemi ve Değer Belirleme Yaklaşımları

Kent Ağaçlarının İşlevleri, Koruma Önemi ve Değer Belirleme Yaklaşımları

Dirik Hüseyin, Erdogan, Reyhan, Altınçekiç Hande Sanem ; Altıncekic, Hakan

Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 2014 yılı 2. sayısında Basımda

GİRİŞ

Doğal hayatın destek sistemini oluşturan ağaçlar (Kuchelmeister 2000), kentsel yaşamın sürdürülebilir olmasında da oldukça etkin rollere sahiptir. Aynı zamanda ağaçlar, estetik, ekolojik, psikolojik, hijyenik ve işlevsel kapsamlı çok yönlü yararları ile son yıllarda kentsel yaşam kalitesi düzeyinin ortaya konmasında belirleyici bir element olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle kentlerde ağaç kültürü, yerel yönetimlerin başlıca faaliyet konularından birini oluşturmaktadır.   

  

Söz konusu yararlar, kentsel peyzaj düzenlemelerindeki bitkilendirmelerin reel ve irreel değerlerini yansıtır. Ağaç yetiştirmenin reel değeri, tesis aşamasından itibaren belirli bir zaman dilimine kadar yapılan parasal harcamalarla ortaya konmaktadır. Ancak ağaçların o ana kadar gerçekleştirdiği estetik, ekolojik, sosyo kültürel, psikolojik, hijyenik ve işlevsel kapsamlı irreel değerleri, tesis ve bakım masraflarından daha büyük ve önemlidir. Bazı yaklaşımlarla sayısal olarak ortaya konabilen bu değerler, aynı zamanda kentsel ağaç kültürünün amaçlarının da bir göstergesidir.

Bu çalışmada kent ağaçlarının kent içindeki işlevleri, koruma önemleri ve değer belirleme yaklaşımları ortaya konularak, kentsel mekanlarda, insan ölçeğinde vazgeçilmez değerleri olan ağaçların hak ettikleri yerleri gerçek anlamda alabilmeleri için bir katkı koymak amaçlanmaktadır.

1. Kent Ağaçlarının İşlevleri ve Değerleri     

Kent ağaçları sosyo-kültürel, estetik, süsleyici, psikolojik, ekolojik ve parasal olmak üzere çok yönlü işlevlere sahiptir. Ağaçlar sahip oldukları işlevlere göre değerlendirilmektedir.

1.1. Sosyo-kültürel Değerleri    

İlk insanlar barınma ve beslenme gereksinimlerini daha kolay karşılayabilmek için yaşama alanı olarak ormanları seçmişler ve ağaçlardan bitkisel besin maddeleri (yaprak, kök, meyve, öz suyu vb.) elde etme, gölgesinden ve siperinden faydalanma, ateş yakma, giyecek gereksinimlerini karşılama, barınak kurma, güvenlik amaçlı perde ve çit oluşturma gibi temel yaşamsal amaçlarla yararlanmışlardır.

Bununla birlikte ağaçlar, tarih boyunca folklor ve dinler üzerindeki derin yansımalarla, toplumsal yaşamı düzenleyen pozitif bir element olmuşlardır. Bu sinerji bir yandan mevcut bitkilerin korunması ve yeni dikimlerle çoğaltılması ile, diğer yandan da geleneksel, folklorik, mitolojik ve dinsel değerlerle kuşaktan kuşağa aktarılarak zenginleşen paha biçilmez bir kültür mirası ile insan - bitki ilişkilerine yeni boyutlar kazandırmıştır.

Ağaçlar geçmişten günümüze değin bir kült simgesi olarak kabul edilmiş ve hüküm süren tüm medeniyetler tarafından kutsal sayılmıştır. Antik Yunan çağından modern çağa kadar hayatın devamlılığının ve kozmik gücün simgesi olarak algılanmış ve bu bağlamda duyulan saygı, kesintisiz devam etmiştir (Pardo 2005). Güzellik, cesaret, direnç ve yaşamın temel gücü olarak görülmesi evrensel bir değer olarak paylaşılmıştır (Musselman 2003; Albian ve Berwick 2004). Çeşitli toplumlar ağaçlardan büyülü totemler yaratmışlardır. Bazı özel nitelikli ağaçlar, “azizlik” ve “peygamberlik” sıfatları ile kutsallaştırılmıştır (Séne 2003).

Ağaçlar, dinler üzerinde derin etkiler yaratmıştır. Eski Yunan ve Sümer klasiklerinde de dinlerde ağaç sevgisi ve kutsallığına sıklıkla rastlanmaktadır. Eski Yunanlılardaki meşe sembolünden kuzey halklarındaki primitif ağaç ayinlerine, Hıristiyanlıktaki yaşam ağacı ve haç sembollerinden, huşu gökteki aya adayan Sibiryalı Şamanlara kadar kutsallığın sembolü olarak kabul edilmiştir.

Alman şair Goethe, Strasburg Katedralini hem organik ve canlı yapısı, hem de üzerinde taşıdığı milyonlarca ince detaya karşın görünümündeki etkileyici bütünlük ve uyum nedeniyle “tanrı ağacı” ya da “kutsal ağaç” olarak tasvir etmiştir. Ayrıca, gotik sanatı ile kutsal ağaç arasında özel ve ayrıcalıklı bir yakınlık ya da benzerlik olduğundan bahsetmiştir (Krulic 2004).

Ağaçlar ana gövdeleri, kol ve parmaklara benzeyen dalları ve deri gibi örten kabukları ile bazı kültürlerde üretkenliği çağrıştıran simgelerle insansı şekillere benzetilmiştir. İnsan vücudunun ağaca benzetilmesi, yoga ve Hindu meditasyon sisteminde yer almaktadır. Dalların ağaç üzerindeki duruşu gibi kollar yana doğru açıldığında, toprağa doğru çekim yönü oluşarak gövde ağırlığını kaybetmektedir. Yoga ve Hindu meditasyon anlayışına esin kaynağı olan bu duruş, bir köklenme dürtüsü yaratmak ve yukarıya yönelimli bir gelişimi sağlamak içindir.

Bazı medeniyetlerde, yazılarda kullanılan harfler ağaçlardan seçilmiştir. Bunun tipik örneklerine eski Kuzey Avrupa ve Baltık kültürlerinde rastlamak mümkündür. Baltık alfabesinin (Ogham) 25 karakteri, 20 ağaç ve bazı kutsal bitkilerden oluşur. Ayrıca Baltık takvimindeki 13 ay da, yine bu ağaçlara göre isimlendirilmiştir. İrlanda alfabesindeki harfler, hem bilim hem de orman açısından aynı anlamdadır. Bu kültürde kayın ağacının odunundan eski yazı takımlarının yapımında yararlanılmış, ince kabukları da ilk kitapların sayfaları olarak kullanılmıştır. Nitekim, İngilizce ve diğer bazı Hint - Avrupa dillerinde kitap (book) kelimesi ile kayın kelimesi (beech) etimolojik olarak birbirine bağlıdır (Crews 2003).

Tüm dünyadaki popüler öykülerde ve mitlerde “yaşam ağacı”, “evrensel ağaç” ve “kozmik ağaç” yaygın olarak rastlanan bir motiftir. Çeşitli efsaneler, tanrılara ve insanlara hayat veren ve yeryüzünün merkezinde duran evrensel ağaçtan bahsetmektedir. Evrensel ağaç oldukça eski ve üniversal bir mittir. Musevilikte felsefi ve mistik bir değeri olan “Kabbale’nin Yaşam Ağacı”, sonsuzlukla tanrının buluşması bağlamında 10 simgeyi ve belirtiyi temsil eden 10 dala sahiptir. Musevi, Hıristiyan ve İslam geleneklerinin ortak bir değeri olarak, “varoluş (genesis)” kitabında cennet bahçesinde bir evrensel ağacın bulunduğu belirtilmektedir. Evrensel ağaç mitleri, Haiti, Lituanya, Finlandiya, Macaristan, Hindistan, Çin, Japonya, Sibirya ve kuzey Asya’daki şaman toplumlarının folklorunda yaygındır. Özellikle Hindistan ve İskandinav toplumları ve diğer bazı eski toplumlarda, dünya bir tohumun ekilmesi ile gelişmiş bir ağaca benzetilmiştir.

Ağaçlar ve ormanlarla ilgili tabu, ayin ve inançlarla desteklenen ve kuşaktan kuşağa aktarılan mistik folklor, dinler ve geleneklerdeki ağaç sevgisinin temelini oluşturmaktadır (Swamy ve ark. 2003; Garcia ve ark. 2006). Bu olgu, ağaç sevgisi ile birlikte ağaçlandırma ya da bitkilendirmeleri teşvik eden öğütlerin dinlere ve geleneklere yansımasına da yol açmıştır. İncil’de ağaç ve ormana yapılan atıf sayısı 525’tir. Bu, insandan sonra tüm canlı varlıklar içindeki en yüksek atıf sayısıdır (Musselman 2003). İslam dininde ağaç sevgisine büyük önem verilmiştir. Kur’anıı Kerim’in en az 50 ayetinde doğanın araştırılması önerilmektedir. İslam’da doğanın araştırılması ibadete eşdeğer sayılmıştır (Tez 2008).

1.2.            Estetik ya da Süsleyici Değerleri

Ağaçlar, estetik açıdan kent ortamındaki yapıların katı ve keskin hatlı oluşumlarını yumuşatır, kontrast şekil ve tekstürler oluşturarak ilginç ve etkileyici görünümler yaratır. Soliter durumda odak noktası ve vurgu oluşturarak dekoratif görünümler sergiler. Değişik formları, dallanma tipleri, gövdeleri, kabuk desenleri, çeşitli yaprak renkleriyle, yaprak renklerindeki mevsimsel değişimlerle, sayısız renk ve biçimlerdeki çiçekleri ve meyveleri ile kentsel ortamların temel süslerini oluştururlar. Özellikle cadde ve bulvarlarda tesis edilen allelerle derinlik fikri vererek, ölçek ve perspektif görünümler yaratırlar.

Ağaçlar diğer bitkilerle birlikte, bir peyzajı çevreleyerek veya bir objeyi kuşatarak görsel çerçeve oluşturmaktadırlar. Obje veya mekanları biri birine bağlarken, fon ve görsel siluetler sergilerler. Ayrıca, mekan yaratma özellikleri ile, mekanlara anlam ve nitelik kazandırırlar. Topografik yapıyı güçlendirirler. Sınırlama ve siperleme etkileri ile görünümü arzu edilmeyen yerlerin ve bazı özel mekanların gizlenmesini sağlarlar.

Ağaçlar asırlardan beri sahip oldukları güzellikleri ile şairlere, sanatçılara ve yazarlara ilham kaynağı olmuştur. Şair William Wordsworth’un “Borrowdale Yews”i ve romantik peyzaj ressamı John Constable’ın “La charrette de foin (saman arabası)” buna güzel örnek oluşturur (Russel ve Culter 2008).

1.3. Psikolojik Değerleri

Ağaçlar sürdürülebilir kent yaşamında diğer işlevleri ile birlikte toplumunun psikolojik ve sosyo-kültürel gereksinimlerini karşılayan en önemli elementlerdir (Konijnendijk ve ark. 2004). Ölçülmesi zor olmakla birlikte toplumun ruhsal yapısında ve yaşam koşullarının iyileştirilmesinde yarattığı olumlu etkiler, kent bitkilendirmelerinin değerini atırmaktadır.

Kentsel bitki varlığı her şeyden önce insanlara kent ortamında doğa ile temas etme ve mevsimlerle doğada oluşan değişimleri gözlemleme olanağı vererek doğa ile bütünleşmelerini sağlarlar. Bilim adamlarına göre bitkilerin yeşil rengi insanları hoşnut kılmakta ve rahatlık duygusu vermektedir. Yeşil renk tazelik ve gençliği simgelemekte, canlılık, sevinç ve yaşam anlamı taşımakta, bu nitelikleri ile sözsüz, simgesel bir iletişim aracı olmaktadır. Bitkilerin bu gibi sosyal değerleri günümüzde reel ölçülerle de tanımlanabilmektedir.

Bitkilerin insanların ruh sağlığı üzerindeki pozitif etkileri git gide daha iyi anlaşılmakta ve önem kazanmaktadır. Doğadan kopuk büyük kentlerde yaşayan insanlarda konsantrasyon kayıpları, saldırganlık, ruhsal çöküntü gibi psikolojik rahatsızlıklar belirgin düzeyde yüksektir. Birçok araştırma, doğallığını kaybetmemiş alanlarda dolaşmanın ve konaklamanın, dolaşım ve sinir sistemleri ile ilgili çeşitli rahatsızlıkları iyileştirebildiğini ortaya koymuştur (Çolak 2001).

Ağaçlar ve ağaçlı alanlarının çağımızın en yaygın rahatsızlıkları olan tansiyon ve psikolojik bozuklukları azalttığına dair bulgular vardır (Westphal 2003). Yapılan bir araştırmada, ameliyat sonrasındaki bakım sürecini penceresi parka bakan bir hastane odasında geçiren hastaların iyileşme süreçlerinin % 10 oranında kısaldığı saptanmıştır (Vergriete ve Labrecque 2007). Nitekim ameliyathanelerde çalışan hekimler ve sağlık görevlilerinin yeşil renkli önlükler giymeleri, yeşil rengin görsel algılamada yarattığı yenilenme, canlanma etkisine dayandırılır.

Ağaçlar kent toplumunun sinir sistemini yatıştırır ve stresini azaltırken, coşku ve moral değerlerini yükselten etkiler yaratır. Bu etki özellikle cadde ve meydan ağaçlarında daha belirginleşir. Etrafı düzenli olarak bitkilendirilen iş yerlerinde çalışan insanların iş verimliliği ve devamlılığı daha yüksektir. Kent toplumun şiddet, saldırganlık, hırçınlık ve suç eğilimleri üzerine yapılan araştırmalarda, ağaç varlığından yoksun apartmanlarda oturan insanların bu yönleriyle daha kötü durumda oldukları gözlemlenmiştir. Kentlerde yaşayan çocukların davranış ve sorumluluk anlayışlarını konu alan bir diğer çalışma, yaşanan çevrede ağaç varlığının mevcut olmasının, önemli düzeyde olumlu etkiler yaptığını ortaya koymuştur. Ayrıca çocukların dikkat kaybı ve hiperaktif davranışlarında iyileşmeler yarattığı da saptanmıştır  (Vergriete  ve Labrecque 2007).

1.4. Ekolojik ve İşlevsel Değerleri

Çevrenin kalitesi genel olarak fiziksel, ekolojik ve estetik parametrelerle ölçülebilir. Bitkiler estetik değerleri, ekolojik işlevleri ve fiziksel çevreyi ıslah eden özellikleri ile çevre kalitesinde önemli roller oynar. Doğal hayatın destek sistemini oluşturan ağaçlar ve bitkiler; iklimi ılımanlaştırma, havayı arıtma, karbon birikimini azaltma, toprak ve su dengesini koruma, su verimi ve kalitesini artırma, gürültü, toz, gaz ve rüzgar zararlarını önleme işlevleri ile bulundukları ortamları yaşanabilir çevrelere dönüştürürler.

Ağaçlar kentsel peyzajda iklim kontrolü açısından oldukça önemli işlevler üstlenirler. Isı adasına dönüşen kentlerde siperleme, perdeleme ve gölgeleme etkileri ile iklimi dengeleyip, uç değerleri azaltırlar. Kent içi iklim koşullarının yumuşatılması, aynı zamanda yazın soğutma, kışın da ısıtmada kullanılan enerji harcamalarının azalmasına, böylece fosil yakıt kullanımından kaynaklanan hava kirliliği oranının düşürülmesine katkı sağlar (Dirik ve Ata, 2005).

Kentsel ortamlarda insanlar tarafından gerçekleştirilen O₂ tüketimine benzinli motorların, yağ, kömür ve gazlı ısıtıcıların yanma ile büyük miktardaki tüketimleri de eklenmektedir. Bitkiler CO₂’i tüketerek C birikimi, küresel ısınma ve yağış rejiminin bozulması gibi tehlikeleri azaltırlar; O₂ üreterek kent havasının doğal arıtımını gerçekleştirirler. 0.4 ha büyüklüğündeki ağaçlı bir alan her gün 18 kişinin yaşamak için gereksinim duyduğu O₂‘i üretir. Bu, aynı zamanda bir otomobilin 41850 km’lik bir yolculuk sonucunda çevreye yaydığı karbonu da arıtmak anlamına gelmektedir (Russel ve Culter 2008).

Kent havasındaki CO₂'in azaltılmasında kent ağaçlarının etkinliği çevre ormanlarına göre 10 kat daha fazladır. Yapılan hesaplara göre, ağaçlar oluşturdukları yeni odunun her tonu için havadan 1.8 ton CO₂ almakta ve 1.3 ton O₂ üretmektedir. ABD’nde ağaç dikerek CO₂ azaltmanın maliyeti libre (~ 450 gr) başına 0,3 ila 1.3 cent olarak tahmin edilmektedir (World Forestry Center ve Morgan 2005). Başka bir çalışma, ağırlığı 1.5 ton’a ulaşan gelişmiş haldeki yaşlı ve sağlıklı bir meşe ağacının 0.5 ton C tuttuğunu ortaya koymuştur (Forrest 2006).

Ağaçlar, havanın arıtımına partikül ve gaz şeklindeki kirleticileri tutma, absorbe etme ve toprağa mal etme şeklindeki işlevleri ile de katkılar sağlar. Tozlar kentlerde hava kalitesini düşüren en önemli kirleticilerdendir. Yapılan hesaplamalarla olgun yaştaki bir ağacın yılda 20 kg tozu yakalayıp toprağa mal ettiği saptanmıştır. Tozlar yanında ozon, klor, flor, kükürt dioksit ve PAN (peroksi asetil nitrat, dumanlı sisin fotokimyasal bileşeni) gibi kirletici gazların hepsi ağaçlar tarafından emilebilmekte, partiküller de etkili bir şekilde tutulabilmektedir. Yapılan bir araştırmada, ABD’nin Chicago kenti içinde ve çevresindeki ağaçların yıllık olarak 5530 ton kirletici topladığı, 139500 ton karbon biriktirdiği, ayrıca ısıtma ve soğutma için harcanan enerjiyi % 5-10 oranında düşürdüğü hesaplanmıştır (Harris et al. 2004).

Kentsel yeşil alanlar, arıtım işlevlerini kentlerdeki gürültü kirliliğini azaltmakla da gerçekleştirirler. Bitkisel tesislerin gürültünün yayılmasındaki engelleyici işlevleri iyi bilinen bir konudur. Ağaçlara çarpan ses titreşim dalgaları ve sonor enerji, belli ölçülerde dallar ve yapraklar tarafından yansıtılır ve absorbe edilir. 30 m genişlikteki ağaçlı bir kuşak gürültü kirliliğini 6 ile 8 dB düzeyinde azaltır. 12 dB, gürültü duyum şiddetinde % 50 oranında düşüşe eşit bir değerdir (Lamontagne 2008).

Rüzgar ve hava hareketleri kent konforunu etkileyen bir ekolojik faktördür. Egemen rüzgar yönüne açık olan bazı caddeler, hava akımlarının sıkışarak hızlanmalarına yol açar ve kent yaşamını olumsuz yönde etkiler. Ağaçlar kentteki zararlı hava hareketlerinin kontrol edilmesinde belirgin düzeyde etkili olurlar. ABD’nin Pensylvannia kentinde % 67 düzeyinde ağaçlandırılmış bir caddede ölçülen yerden 2 m yükseklikteki rüzgar hızının ağaçsız bir caddeye göre kışın % 60, yazın da % 67 oranında azalmış olduğu saptanmıştır (USDA 2005).  

Ağaçlar toprak ve su dengesini korumada ve su kalitesini artırmada önemli roller oynar. Bitkiler kökleri ile toprağı sıkıca kavrayarak erozyonla toprağın aşınma ve taşınmasını engeller, yağışlarla gelen suların toprağa sızmasını kolaylaştırırlar. Bu yönüyle kentlerdeki yer altı sularının dengesine de katkı sağlarlar.

Ağaçlar peyzaj içinde bir kente yaklaşmayı, yol kenarlarında güzergahın seyrini ve mekan algısını güçlendiren bir sinyal ya da röper işlevi görürler. Ayrıca, kent halkının eğlenme - dinlenme gereksinimlerini karşılamak için en çok tercih ettikleri ortamları yaratırlar.

Ağaçlandırılmış alanlar, kentsel biyolojik çeşitliliğin temeli olup kuşların, birçok sevimli hayvanların ve faydalı böceklerin barınması için uygun ortamlar oluşturur. IUCN tarafından yapılan araştırmalar, kentlerde uygun bir yeşil alan şebekesinin oluşturulmasının, biyolojik çeşitliliğin korunmasına ve geliştirilmesine hizmet ettiğini, yeşil kuşaklar ve lineer parklar gibi yeşil kulvarların, aynı zamanda biyolojik kulvarlara dönüştüğünü ortaya koymuştur (Kuchelmeister  2000).

1.5. Parasal Değerleri

İnsanların ağaç varlığına sahip ortamlarda yaşama istekleri tüm zamanlarda ve her yerde değişmeyen tercihleridir. Kullanıcıların mülk alımlarında ağaçlı alanlara daha yüksek paralar ödemeye gönüllü olmaları ve yaşama ortamlarında ağaçlar ya da bitkiler yetiştirmeleri bu talebin tipik bir göstergesidir.

Emlakçılar, bilirkişiler, inşaatçılar ve kullanıcılar üzerinde yapılan çeşitli anketlerle ulaşılan sonuçlar bu yargıyı net bir şekilde doğrulamaktadır. Harris ve ark. (2004), bu tür anket bulgularına dayanarak ABD’ndeki emlakçıların %80’inin, ağaçlı evlerin satılabilirliğini ağaçsız evlere göre % 20 oranında daha fazla bulduklarını belirtmektedir. Hartman ve ark. (2000)’a göre ağaç varlığı emlak değerine %5-20 oranında katkı sağlamaktadır. World Forestry Center ve Morgan (2005)’da, çok sayıdaki araştırma bulguları ile bir malikanenin arazisi üzerinde bulunan ağaçlara emlak pazarlamacıları ve kullanıcılar tarafından %10 ile 23 arasında değişen değer biçildiğini bildirmektedir. Mevcut bitki varlığı gayrimenkulün değeri ile birlikte vergi matrahını da arttığı için yerel yönetimlerin bu değerin bir kısmını vergi olarak almaları söz konusudur.

Yine bazı yaklaşımlarda mevcut ağaç varlığının, bulunduğu konuma %7-15 oranında ekonomik değer kattığı, bu oranın özel durumlarda %25’e kadar çıktığı belirtilmektedir. Nitelikli bir ağacın yerleşim bölgesindeki bir konutun değerini %18’e varan oranlarda artırabildiği de emlak piyasasının bir ölçüsüdür (Lamontagne 2008)..

2. Kentlerde Ağaç Korumanın Esasları

Doğal veya dikime dayalı bitki varlığına sahip bir peyzaj düzenleme alanında, gelecek yıllarda bulunduğu yere değer katacak sağlıklı ve sağlam yapılı bitkilerin korunması ile projenin zenginleştirilmesi mümkündür. Başarılı bir “ağaç koruma”, hazırlanacak peyzaj projesinin ana hedeflerinden biridir ve projenin korunacak ağaçlara olası etkilerinin minimize edilmesini gerektirir. Ağaç korumadaki başarı, uzun dönemde yapısal çalışmalar tamamlandıktan sonra ağacın iyi büyümesi ve gelişmesi ile ölçülür. Akıllıca bir planlama, gösterişsiz bir tasarım uyarlaması ve basit önlemler, mevcut ağaçların korunmasındaki başarıyı arttırır. Ağaç korumanın ana amacı, ağacın planlama alanında uzun süre yaşamasını ve stabilitesini sağlamaktır. Bunu başarabilmek için 3 ana ilkeye uymak zorunludur (Harris ve ark. 2004):

-      Ağaç koruma programları, ağacın büyüme ve gelişim modeline uygun olmalıdır. Başarılı bir koruma, bilimsel literatür ve teknik deneyimlerden elde edilen doğru bilgilere dayandırılarak gerçekleştirilebilir.

-      Koruma, ağaçlarda yaralanma ve mekanik hasarların önlenmesine odaklanmalıdır. Arborikültürel uygulamalar, inşaat çalışmalarının ağaca ya da çevresine verdiği zararları tümüyle onaramaz. Arboristler inşaat faaliyetlerinin neden olduğu spesifik yaralanma veya stresin tedavisinde sınırlı bir etkiye sahiptirler. Ağaçlar inşaat çalışmalarından kaynaklanan zararlara veya ortam değişikliklerine ya uyarlar ya da ölürler.

-      Ağaç koruma yeterli boşluk ya da alan gerektirir. Ağaçlar bulundukları ortamda belirli bir alan ve hacim işgal ederler. Ağaç koruma programları, sağlıklı kök sistemi ve tepe tacı gelişimine olanak tanımak amacıyla mutlaka dokunulmamış yada etkilenmemiş alan planlamalarını kapsamalıdır. Ayrıca, ağacın büyümesiyle birlikte yaşam alanının yüzey ve hacim olarak giderek artacağı, mutlaka dikkate alınmalıdır.

Bu ilkeler ışığında öncelikle planlama alanındaki bitkisel varlığın değerlendirilmesi ile korunması ve çıkarılması gereken ağaçların belirlenmesine yönelik sörvey ve analizlerin gerçekleştirilmesi gerekir. Sörvey çalışmaları ve elde edilen verilerin değerlendirilmesi ile ortaya konan “rölöve veya revizyon planları”, aynı zamanda ağaç varlığı ile ilgili “restitüsyon”, “restorasyon” ve “renovasyon” projelerinin hazırlanabilmesi için temel altlık oluşturur.  Burada adı geçen, ağaç restitüsyonu, sonradan değişikliğe uğramış özgün nitelikli doğal yada kültürel bir bitki dokusunun, uygun olmayan türlerin uzaklaştırılması, uygun türlerin de yeniden dikilmesi ile yeniden özgün haline getirilmesidir. Ağaç restorasyonu, alanda mevcut olan ve korunması ön görülen hastalıklı, yaralı, çürük, dirençsiz ve zayıf gelişimli ağaçlarda uygulanması gereken yara, kovuk, çürük tedavileri; bağlama, kuşaklama, destekleme önlemleri; havalandırma bacaları, kök yayılış alanının düzenlenmesi, ortam ıslahı, beslenme koşullarının iyileştirilmesi ve patojenlerle mücadele gibi onarım ve geliştirme önlemleridir. Ağaç renovasyonu ise, kötü gelişim, yaşlanma, biyotik ve abiyotik zararlıların etkileri gibi nedenlerle zarar gören ve vital gücünü yitiren mevcut ağaç varlığının yenilenmesine denilmektedir.

Ayrıca peyzaj diyagnozu ve tasarım aşamalarında düzeltilmiş kotların belirlenmesi, alan hazırlama yöntemleri, ortam ıslahı çalışmaları, sirkülasyon, aydınlatma, sulama ve bitkilendirmeler gibi planlanmalar için de yönlendirici bir rol oynar (Dirik 2008).

Ağaç rölöve ya da revizyon planlarında, alan üzerindeki her bir bitkinin; konumu, türü, boyutları (çap, boy, taç genişliği, dalsız gövde yüksekliği),  yapısal özellikleri ve formu (gövde eğriliği, ana çatalların konumu, dallanma ve taç gelişiminin katlılığı ve simetrisi vb.), sağlık ve gelişim durumu, yaşı ve olası ömrü, ağaç topluluğu içindeki konumu, komşu ağaçların, yapıların ve yolların neden olduğu baskılardan etkilenme düzeyi,  korunmaya, nakledilmeye veya çıkarılmaya uygunluğu, korunması öngörülen ağaçların gerektirdiği bakım ve koruma önlemleri (kök yayılış alanının ıslahı, budama, bağlama, kuşaklama, destekleme, yara tedavisi, kovuk onarımı, parazitlerle mücadele vb.) gibi bilgiler plan, kesit, görünüş ve yazılı metinlerle açıklanmalıdır (Dirik 2008). Bu kapsamda, aşağıda belirtilen yaklaşım ve yöntemler dikkate alınarak öncelikle korunması gereken ağaçlar belirlenmeli ardından da nakledilmesi ve çıkarılması uygun veya gerekli olan ağaçlarla ilgili değerlendirmeler yapılmalıdır.

2.1. Ağaçların Koruma Değerinin Saptanması

Kent ağaçlarının koruma önemi hakkında genel çerçevede bir fikir geliştirmek mümkün olsa da, koruma değerinin somut verilerle tanımlanması sıkça gereksinim duyulan bir konudur. Bununla birlikte koruma değerinin belirlenmesi her koşulda subjektif değerlendirmelere dayandırılmak zorundadır. Zira bir ağacın tür önemi, sağlık durumu, görsel değeri, direnç düzeyi gibi nitelikleri değerlendirmeyi yapan uzmanlara göre farklılık gösterebilir. Söz konusu yetersizlik ve belirsizliklere rağmen bir ağacın koruma değerinin bilimsel temele dayalı yaklaşımlarla belirlenmesi karar verme çalışmalarına yön verebilen bir öneme sahiptir.

Koruma değeri; yerinde koruma ve alanda koruma şeklinde 2 grupta değerlendirilir. Yerinde koruma, bir ağacın bulunduğu yer ve konumu ile bütünleşik olarak yüksek bir değer taşıması halinde söz konusudur. Alanda koruma ise, yalın halde belli bir değer ifade eden, bununla birlikte taşınması mümkün olabilen ağaçlar için geçerlidir.

Ortam değişiklikleri ve kötüleşen zemin koşulları, komşu ağaçların yarattığı olumsuzluklar, bina ve alt yapı tesislerinin etkileri gibi baskılara maruz kalan ağaçlarda koruma - uzaklaştırma kararının belirlenmesi büyük önem taşır. Bu gibi durumlarda bir ağacın iyi bir performans göstermesi; baskıların toplam şiddeti, tür, yaş ve baskı altında yaşama direnci gibi faktörlere bağlıdır. Tablo 1’deki matris, baskılara karşı dirençli Platanus x acerifolia ile baskılara duyarlı Fagus sylvatica türlerinde bir ağacın kalması ya da çıkarılması kararının belirlenebilmesi için yol gösterici bir örnektir (Harris et al. 2004).

Tablo 1. Tür toleransı, sağlık durumu ve etki şiddeti dikkate alınarak ağaç koruma veya uzaklaştırma kararının belirlenmesi örneği (Harris ve ark. 2004)

Platanus x acerifolia
Baskının yoğunluğu	Ağacın durumu
	Zayıf	Orta	İyi
Az	uzaklaştır	koru	koru
Orta	uzaklaştır	koru	koru
Şiddetli	uzaklaştır	yeniden düzenle,  koru	yeniden düzenle, koru
Fagus sylvatica
Baskının yoğunluğu	Ağacın durumu
	Zayıf	Orta	İyi
Az	uzaklaştır	koru	koru
Orta	uzaklaştır	uzaklaştır	yeniden düzenle, koru
Şiddetli	uzaklaştır	uzaklaştır	uzaklaştır

Ağaçların koruma değerini genel çerçevede belirlemek için Kanada’da yapılan bir çalışmada, yukarıda kısaca açıklanan ölçütler formüle edilerek değer skalasının çıkarılması yaklaşımı esas alınmıştır. Buna göre ağaç koruma değeri (Arbour 2005);

Ağaç koruma değeri= göğüs yüzeyi x tür niteliği x mevcut koşulları (sağlık vb.)

şeklinde hesaplanmıştır.

Formülde yer verilen parametreler;

-  Göğüs yüzeyi= π x (1.4 m’deki gövde yarı çapı)^2,

-  Tür niteliği; anıtsal nitelik, ömür, büyüme hızı, parazitlere direnç, iklimsel etkilere dayanıklılık, estetik kapasite gibi parametrelere göre % olarak belirlenmiştir (Örneğin;  Fraxinus pennsylvanica % 80, Ulmus pumila % 50, Acer negundo % 25,  Populus nigra var. italica % 15),

-  Mevcut koşulları; ağaçların fizyolojik ve görsel düzeyi ile yapısal bütünlüğü gibi verilerle saptanmıştır. Düzeyler: iyi: % 55, orta: % 40, zayıf: % 15, kuru: % 0, olarak ön görülmüştür.

Bulunan sonuç koruma değeri olarak kabul edilmiş ve değerlendirme; 500 puan ve üstü: çok yüksek, 250 - 500 puan: yüksek, 150 - 249 puan: orta, 1 - 149 puan: zayıf, 0 puan: yok

şeklindeki skalaya göre yapılmıştır.

Aynı ülkede yapılan bir diğer çalışmada da, söz konusu formül ve katsayılar üzerinde bazı değişiklikler yapılarak uygulanmıştır. Bu yaklaşımda (Cormier 2008);

Ağaç koruma değeri = göğüs yüzeyi x tür niteliği x mevcut koşulları

Formülde yer verilen parametreler;

-Göğüs yüzeyi= π/4 x (1.4 m’deki gövde yarı çapı)²

-Tür niteliği; anıtsal nitelik, ömür, büyüme gücü, parazitlere direnç, iklimsel etkilere dayanıklılık, estetik kapasite gibi parametrelere göre % olarak belirlenmiştir. (Örneğin; Fraxinus pennsylvanica % 90, Picea pungens % 90, Picea glauca % 80, Thuja occidentalis % 80, Celtis occidentalis % 75, Acer saccharinum % 70, Acer platanoides % 60, Aesculus hippocastanum % 60, Tilia cordata % 60, Tilia americana % 60, Acer rubrum % 55, Ulmus americana % 20, Acer negundo % 25, Populus nigra var. İtalica % 15).

-  Mevcut koşulları; ağaçların fizyolojik görünümü, estetik değeri ve yapısal bütünlüğü gibi verilerle saptanmıştır. Düzeyler: çok iyi % 85, iyi: % 70, orta: % 55, zayıf: % 20 kuru:% 0

olarak ön görülmüştür.

Bulunan sonuç koruma değeri olarak kabul edilmiş ve değerlendirme; 800 puan ve üstü: çok yüksek,  450 - 799 puan: yüksek, 175 - 449 puan: orta, 1 - 174 puan: zayıf ve 0 puan: yok şeklindeki skalaya göre takdir edilmiştir.

2.2. Ağaçların Ekonomik Değerlerinin Saptanması

Ağaçların parasal değerlerinin belirlenmesi XX. yüzyılın ilk yarısından itibaren ele alınmış bir konudur. Süreç içerisinde ağaçların reel değerlerinin parasal ölçütlerle tanımlanmasına dönük çok sayıda yöntemler geliştirilmiştir (Cullen 2005). Bir bitkiye basit yaklaşımlar ve genel kurallarla değer biçilmesi mümkündür. Örneğin iyi koşullarda yetişmiş sağlıklı bir ağacın değeri, gövde çapının her bir inç birimi (2,54 cm) için 100 $ esas alınarak belirlenebilir (City of Portland Bureau of Planning 1999). Bununla birlikte bir ağacın değerinin belirlenmesi, yönteme dayalı hesaplamalarla daha sağlıklı bir şekilde ortaya konabilir.

Ağaçların reel değerinin saptanmasında ülkelere göre değişen farklı yöntemler kullanılmaktadır. Örneğin Fransa’da başta Paris, Lille, Limoges, Marseille, Montpellier, Nantes olmak üzere büyük kentlerde “Ağaç Değeri Tahmini Baremi (BEVA)”, “Helliwell Yöntemi”, “Dendropolis Yöntemi”, “Quebec Yöntemi”, “EDIF Yöntemi”, “Tesis Masraflarını Esas Alan Yöntem” gibi biri birinden farklı çok sayıda yönteme başvurulmaktadır (Bonnardot ve Riboulet 2004).

Bunlardan Fransa’nın birçok kentinde bazı küçük değişikliklerle yaygın olarak kullanılan “Ağaç Değeri Tahmini Baremi (BEVA)” yöntemi aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır (Communauté Urbaine de Lyon 2001):

Ağaç değeri baremi= tür indisi x konum, estetik, sağlık, güç indisi x büyüklük ya da gövde çevresi indisi

-          Tür, varyete indisi: Söz konusu taksonun yapraklı türlerde 10/12 çevreye, konifer türlerinde 150/175 cm boya sahip bireyinin fidanlık satış değeri,

-          Konum, estetik değer, sağlık ve vital güç indisi: 1 ile 10 arasında atanan bir değerdir.  

Konum, bulunduğu yere ve soliter, grup, alle ya da sıra gibi bulunuş şekline göre (soliter, 2-5 bireyli grup içinde, alle, sıralı bitkilendirmeler ya da 6 dan fazla bireyli grup içinde), estetik değer, gövde, tepe tacı ve dallanma şekli ile oluşturduğu görünümüne göre (dikkat çekici, iyi, formu kötü/yaşlı, önemsiz), sağlık durumu, gövde dal ve yapraklarda yara, çürük ve patojen mevcudiyetine göre (iyi, orta, kötü), vital güç, aynı türün normal koşullarda gelişmiş, sağlıklı bireylerine oranla gösterdiği gelişme gücüne göre (oldukça güçlü, orta düzeyde güçlü, az güçlü, güçsüz) aşağıdaki tablo değerlerinden yararlanarak belirlenir (Tablo 2, 3). 

    Tablo 2. Konum ve estetik değer indisleri

Konum/estetik değer	Soliter	Grup 2 -5 birey	Alle, sıralı 6 ve daha fazla birey
Dikkat çekici	6	5	5
İyi	5	4	4
Formu kötü/yaşlı	3	2	2
Önemsiz	1	1	1

   

              Tablo 3. Sağlık durumu ve vital güç indisleri

Sağlık durumu/ Vital güç	Oldukça Güçlü	Orta düzeyde güçlü	Az güçlü	Güçsüz
İyi	4	2	1	1
Orta	2	2	1	1
Kötü	0	0	1	0

-Büyüklük yada gövde çevresi indisi: Ağacın yaşı ve boyuna göre değer artışını açıklayan ve yerden 1 m. yükseklikten ölçülen gövde çevresi esas alınarak belirlenen değer (Tablo 4),

  Tablo 4: Gövde çevresi sınıflarına göre belirlenen büyüklük değeri indisleri

Gövde çevresi sınıflarına göre katsayı değerleri
10 - 14 cm: 0.5	101 - 110 cm: 9.5	201 - 220 cm: 21	401 - 420 cm: 31
15 - 22 cm: 0.8	111 - 120 cm: 11	221 - 240 cm: 22	421 - 440 cm: 32
23 - 30 cm: 1	121 - 130 cm: 12.5	241 - 260 cm: 23	441 - 460 cm: 33
31 - 40 cm: 1.4	131 - 140 cm: 14	261 - 280 cm: 24	461 - 480 cm: 34
41 - 50 cm: 2	141 - 150 cm: 15	281 - 300 cm: 25	481 - 500 cm: 35
51 - 60 cm: 2.8	151 - 160 cm: 16	301 - 320 cm: 26	501 - 600 cm: 40
61 - 70 cm: 3.8	161 - 170 cm: 17	321 - 340 cm: 27	601 - 700 cm: 45
71 - 80 cm: 5	171 - 180 cm: 18	341 - 360 cm: 28
81 - 90 cm: 6.4	181 - 190 cm: 19	361 - 380 cm: 29
91 - 100 cm: 8	191 - 200 cm; 20	381 - 400 cm: 30

Alle ağaçlarını esas alan bir diğer hesaplama şeklinde (Bourgery & Bonnardot 2002);

Ağacın konfor ya da finansal değeri = takson indisi x boyut indisi x sağlık indisi x konum ve estetik değer indisi

-          Takson indisi: söz konusu taksonun 10/12 çevreye sahip bireyinin fidanlık satış değeri,

-          Boyut indisi: Ağacın yaşı ve boyuna göre değer artışını açıklayan ve yerden 1 m. yükseklikten ölçülen gövde çevresi esas alınarak belirlenen değer,

-           Sağlık indisi: Ağacın gövde ve tepe tacı gelişimine göre belirlenen ve 2 ile 8 arasında tanımlanan değer (8: çok sağlıklı ve gelişimi oldukça güçlü; 6: sağlıklı, gelişimi orta düzeyde, kısmen yaraların kallus ile örtülenmesi görülebilir; 4: Zayıf gelişimli, açık yara oluşumları mevcut; 2: Çöküntü evresinde, kovuk oluşumları ve mantar enfeksiyonları belirgin),

-                      Konum ve estetik değer indisi: 3 kritere göre belirlenen ve 3 ile 8 arasında değişen değer:

a-                  Alle değeri: oldukça dikkat çekici: 4; peyzaj etkisi çok belirgin: 3; peyzaj etkisi belirgin: 2; peyzaj etkisi az belirgin: 1

b-                  Ağaç dizisi ya da alle oluşumunun homojenliği: homojen: ağaçların % 80’inden fazlası mevcut olan; heterojen: ağaçların % 80’inden azı mevcut olan

c-                  Miras değeri: alle oluşumu özel koruma değeri taşıyan: 2; alle oluşumu özel koruma değeri taşımayan: 1,

Hesaplama örneği:

143 cm çevre ölçüsüne sahip olan, iyi durumda, sağlıklı, homojen bir alenin bireyi olan, özel koruma değeri taşımayan, peyzaj etkisi oldukça belirgin olan bir çınar ağacı:

Konfor yada finansal değeri=

a-                  Takson değeri: 10/12 cm, 25 EU= 2,5

b-                  Boyut indisi: 143 cm, 15

c-                  Sağlık indisi: Sağlıklı, 8,

d-                 Konum ve estetik değeri:

- peyzaj etkisi çok belirgin: 3,

- homojen alle bireyi: 2,

- miras değeri. Özel koruma önemi yok;1

İndis= 3+2+1= 6

Finansal ya da konfor değeri= 2,5 x 15 X x8 x 6 = 1800 EU

Ağaçların değerinin ortaya konmasında en yaygın kullanıma sahip olanlardan biri, “Ağaç ve Ağaçlıkların Süs Değeri” olarak ta tanımlanan, uygulanması oldukça basit ve kullanışlı olan Helliwell yöntemidir. Bu yöntem genel olarak grup, alle ve soliter halde bulunan ağaçlara uygulanmakta ve büyüklük (kaplama yüzeyi), peyzajdaki önemi ve konumu, beklenen ömrü, diğer ağaçların mevcudiyeti, çevresel ilişkileri, form, özel faktörler olmak üzere 7 adet ölçüte göre değerlendirilmektedir.

Her ölçüt için incelenen ağacın özelliklerine göre 0 ile 4 arasında değişen (0, 0,5, 1, 2, 3, 4) indis ya da katsayılar atanmakta ve belirlenen birim fiat (2000 yılında revize edimiş birim fiat: 14 £) ile çarpılmaktadır (Watson 2002):

Ağaç değeri = büyüklük (kaplama yüzeyi) x peyzajdaki önemi ve konumu x beklenen ömrü x diğer ağaçların mevcudiyeti x çevresel ilişkileri x form x özel faktörler) x £14

Tablo 5: Ağaç ve ağaçlıkların süs değerinin saptanmasında ölçütler ve katsayılar (Coombs 1994)

	Katsayılar
Ölçütler	0	0.5	1	2	3	4
Büyüklük (Kaplama alanı)	-	çok küçük 2-5 m2	küçük 5-10 m2	orta 25-50 m2	büyük 100-150 m2	çok büyük >200 m2
Beklenen ömür			2-5 yaş	5-40 yaş	40-100 yaş	>100 yaş
Peyzajdaki önemi ve konumu	yok	çok az	az	biraz	kabul edilebilir	çok
Diğer ağaçların mevcudiyeti		ağaçlık	birçok	biraz	az	yok
Çevresel ilişkileri	tümüyle uygunsuz	az uygunsuz	kısmen uygun	belirgin uygun	çok uygun	oldukça uygun
Form	-	kötü	zayıf	orta	iyi	çok iyi
Özel faktörler	-	-	yok	1	2	3

DEĞERLENDİRME

Günümüzde ülkelere ve farklı yaklaşımlara göre geliştirilmiş olan çok sayıda ağaç değerlendirme yöntemlerine başvurulmaktadır. Hemen belirtmek gerekir ki, reel değeri ortaya koymaya yönelik tüm yöntemlerde esas alınan ölçütler gözlemlere dayalı olup soyut niteliklidir. Dolayısı ile yöntemler kadar, aynı yönteme göre değerlendirme yapan kişi ya da uzmanlara göre de farklılıklar çıkması söz konusudur.

Nitekim A.B.D.’nde, 5 farklı ülkede uygulanan 5 ayrı değerlendirme yöntemi (CTLA-ABD; STEM-Yeni Zellanda, Helliwell-Büyük Britanya, Norma Granada-İspanya, Burnley-Avustralya), 9 uzman tarafından 6 farklı türe mensup olan aynı ağaçlar üzerinde uygulanmış ve elde edilen sonuçları karşılaştırılmıştır. Elde edilen bulgularda gerek yöntemler gerekse değerlendirme yapan uzmanlar arasında farklılıklar saptanmıştır. Değerlendirmelerde CTLA ve Helliwell yöntemleri istisnasız hep en düşük, Norma Granada yöntemi de genellikle en yüksek değerleri vermiştir. Helliwell yöntemi sonuçlarında uzmanlar arasında önemli düzeyde farklılıklar ortaya çıkarken, STEM yöntemi sonuçlarında bu farklılık oldukça düşük kalmıştır (Tablo 6 ) (Watson 2002).

Tablo: 6 farklı yönteme göre hesaplanan 6 değişik türe mensup ağaçların  $ cinsinden değerleri (Watson 2002)

Değerlendirme Yöntemi	Quercus palustris	Ulmus americana	Tilia sp	Gymnocladus dioica	Fagus sylvatica	Fraxinus excelsior
CTLA	10 700a	2 000a	17 300b	600a	13 900a	5 700a
Helliwell	5 313a	2 361a	3 985a	2 361b	25 190b	4 723a
STEM	46 485b	37 812b	48 402c	37 600d	60 461c	42 822b
Burnley	78 898b	26 096b	64 994c	4 460c	122 950d	46 661b
Norma Granada	59 935b	40360b	109 928d	3 322b	167 212e	87 068c

Bu sonuçlar ağaç değerinin saptanmasında gerek değerlendirme yöntemlerine ve ölçütlerine, gerekse bu ölçütleri uygulayan uzmanlara göre önemli farklılıklar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle hesaplama yöntemlerinde yeni arayışlar devam etmektedir.

Ağaçlar kentsel ölçekte ve topluca değerlendirildiğinde, kentsel ortamların ekonomik değer açısından önemli bir bileşenleri olduğu da çeşitli araştırmalarla ortaya konmuştur (Faast ve Cooling 2010), (Tablo 7).

Tablo 7. Bir Avustralya kentinde yetişen 100 000 büyük olgun kent ağacı için çeşitli çevresel ekonomik değerlerin tahmini (Avustralya $) (Moore 2009’dan değiştirilmiştir)

Parametre	Her bir ağaç için değer	Miktar	Birim Fiyat	Toplam değer
Karbon depolama	12.5 ton	1.25 milyon ton	Ton başına $20	25 milyon $
Yol ağacı değeri	172$/yıl			20 milyon $/yıl
Elektrik tasarrufu	30 kWh	3 milyon kWh	her bir  kWh 0.17 $	510,000 $/yıl
Birktirilen karbon emisyonu	Her bir kWh 1.2 kg	3,600 ton	Her tonu 20 $	72,000 $/yıl
Elektrik üretiminden su tasarrufu	100 L her bir kWh’da ağaç başı 30 kWh	300 milyon L	kLbaşı  1.50 $	45,000 $
Asfalt ömrünü uzatma	20 yıl ömür için m2 başına 450 $		m2 başına 225 $ (10 yıl ömrü uzatma)	47,250,000 $

Gerçekte kent ağaçlarının reel ekonomik değerleri oldukça yüksek düzeylerdedir ve bu durum yeterince bilinmemektedir. Diğer bir araştırmada CTLA yöntemi ile A.B.D.’nin 8 eyaletinde yapılan hesaplamada ortalama değerler olarak; New York 5.189, Atlanta 3.710, Baltimore 3.365, Philadelphia 1.751, Boston 1.253, Oakland 757, Syracuse 525 ve Jersey City eyaletinin 101 milyon $ düzeyinde ağaç varlığına sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca aynı yaklaşımla ülke genelindeki 48 eyalette bulunan kent ormanlarındaki tüm ağaçların toplam değerinin de 2.4 trilyon $ olduğu hesaplanmıştır (Nowak ve ark. 2002).

Council of Tree and Landscape Appraisers’in verilerine göre olgun bir ağacın reel değeri 1000 $ ile 10 000 $ arasında değişebilmektedir (Anonim, 2014). Ülkemizde nüfus artışı ve kentleşme, yeşil alanların üzerindeki rant baskısını artırmakta ve yeşil alanlarımızdaki ağaçlar gerektiği gibi korunamamaktadır.

Kentlerdeki ağaçların mevcut durumlarının detaylı bir şekilde belirlenmesi, izlenmesi, bakımı ve yönetimi günümüz kentlerinin oldukça önemli yönetim konularından biridir.  Başta Belediyeler olmak üzere kent yöneticileri veya karar vericilerine çok amaçlı kentsel karar verme, politika oluşturma, durum belirleme ve projelendirme işlemlerine altlık oluşturma, kent ağaçlarının ağaç bakımı, dikimi, kaldırılması ve korunması gibi çok yönlü çalışmalarda ağaçların koruma ve reel değerinin saptanması gerekmektedir. Kentlerimizin olması gereken düzeyde ağaç varlığına kavuşturulması ve bunun sağlıklı bir şekilde devam ettirilmesi, mevcut varlığın ortaya konularak, eksiklerin belirlenmesi ile mümkün olabilecektir. Ülkemiz kentlerinin ağaç varlığı konusundaki yeterlilikleri, gelişmiş ülkelerin ağaç varlığı ile karşılaştırılarak içinde bulunduğumuz durum ortaya konulmalı ve iyileştirme konusunda gerekli plan ve uygulamalar yapılmalıdır.

KAYNAKLAR

Alban N, Berwıck C (2004) Forêt et religion au Japon: d'une vision singulière de l'arbre à une gestion particulière de la forêt. Revue Forestière Française, vol. 56, no: 6, pp.563-572.

Anonim (2014) Council of Tree and Landscape Appraisers, Erişim tarihi.30 Haziran 2014.

Arbour D (2005) Étude qualitative des arbres et des boisés et des impacts du projet. Rapport d’étude. Centre Universitaire de Santé Mc Gill. Luc Nadeau, Ingénieur Forestier Experts-Conseils, 14 p.

Bonnardot A, Riboulet C (2004) Evaluer la valeur financiere des arbres d’ornement et estimer le montant des indemnités en cas de dommages. Arbre en questions. Fiche Conseils de l’Arboriculture Ornementale. Societé Française d’Arboricultere, 3 p.

Bourgery C, Bonnardot A (2002) La gestion: Évaluer la valeur financière des arbres d’ornement & estimer le montant des indémnités en cas de dommages. (Document issu de la charte de l’arbre de Seine et Marne signée le 18 juin 1994 par les Présidents du C.G.S, et C.S.T.P. et C.A.U.E. de Seine et Marne et par les Directeurs de la D.D.E., E.F., G.F. et F.T.de Seine et Marne) 102 p. Novembre 2002. pp. 85 - 92.

Cıty of Portland Bureau of Plannıng (1999)  Tree preservation and planting. City council adopted report and recommendation, July, 1999. City and Neighborhood Planning Portland Bureau of Planning 1120 SW Fifth Avenue, Room 1002 Portland, Oregon 97204 - 1966. 72 p.

Communauté Urbane de Lyon (2001) Disposition relatives a la protection des arbres communautaires. Reglement de voire. Fixant les modalités administratives et techniques applicables aux travaux excécutés sur le domaine public communautaire (Delibération du Conseil du communauté du 22 janvier 2001). Communaute Urbaine de Lyon, DGSUP – DV – 20, Rue du Lac. BP 3103, 69399 Lyon Cedex 03. 25 p.

Coombs SA (1994) Amenity valuation: The Helliwell system revised. Arboricultural Journal, vol 18, pp. 137-148.

Cormier C  (2008) Étude qualitative et quantitative des arbres. Rapport d’étude. Square Dorchester et Place du Canada. Luc Nadeau, Ingénieur Forestier Experts-Conseils, 8 p.

Crews J (2003) Le symbolisme de la forêt et des arbres dans le folklore. Perception des forêts. Unasylva, no: 213, vol. 54, pp. 37 - 43.

Cullen S (2005) Tree appraisal: Chronology of north american industry guidances. Journal of Arboriculture, vol. 31, no:4, pp. 157 - 162.

Çolak AH (2001) Ormanda Doğa Koruma (Kavramlar - Prensipler - Stratejiler - Önlemler). Milli Parklar ve Av - Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü Yayını, ISBN: 975 - 8273 - 7, Ankara.

Dirik H (2008) Bitkilendirme ve Dikim Teknikleri (Planting and Plantation Technics). İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları No: 4729/490, ISBN: 975-404-800-1, 542 p.

Dirik H (2014) Arborikültür (Kentsel Ağaç Kültürü) (Ornamental Arboriculture). İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, 566 p. (Basım aşamasındadır)

Dirik H, Ata C (2005) Kent ormancılığının kapsamı, yararları, planlanması ve teknik esasları. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, seri B, cilt 55, sayı 1, s. 1 - 14.

Faast R, Coolıng F (2010) Independent inquiry into management of trees on public land. GPO box 2693, Adelaide SA 5001 december 2010, Ecological Associates Report no. el001-3-f, 150 p.

Forrest M (2006) Landscape trees and shrubs. Selection, use and management. CABI Head Office Nosworthy Way, Wallingford Oxon OX10 8DE,UK. ISBN: 13 - 978 - 1 - 84593 - 054 - 7, 179 p.

Garcia C, Pascal J-P, Kusgalappa, CG (2006) Les forêts sacrées du Kodagu en Inde: Écologie et religion. Bois et Forêts des Tropiques, no: 288, pp. 5 - 13.

Harrıs RW,  Clark, J R, Nelda, PM (2004) Arboriculture. integrated management of landscape trees, shruubs, and wines. Fourth Edition, Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey 07458, ISBN: 0 - 13 - 08882 - 6, 580 p.

Konıjnendıjk C, Sayaka  S, Randrup TB, Schıpperıjn J (2004) Urban and peri - urban forestry in a development contex - strategy and implementation. Journal of Arboriculture, vol. 30, no: 5, pp. 269 - 276.

Krulıc B (2004) La fôret. Autrement Série Mutations, no 22, 1 p.

Kuchelmeister  G (2000) Des arbres pour millénaire urbain: Le point sur le foresterie urbaine. Arbres hors forêts. Unasylva, vol. 51, no: 200, pp. 49 - 55.

Lamontagne J (2008) L’arbre et l’équilibre urbain. Chronique arboricole, Progrès Forestier, février, pp. 4 - 6. 

Musselman  LJ (2003) Les arbres dans le Coran et la Bible. Perception des forêts Unasylva, no: 213, vol. 54, pp. 45 - 52.

Nowak D.J,  Crane D.,E,  Dwyer JF (2002) Compensatory values of urban trees in the United States. Journal of Arboriculture, vol 28, no: 4, pp. 194 – 199.

Pardo C  (2005) Du rural à l’urbain. Intégrations, usages et gestions de l’arbre dans les paysages de la méditerranée nord-occidentale. Thèse presentée à l’Université Paul Valery - Montpellier III Arts et Lettres, Langues et Sciences Humaines et Sociales UFR III. Département de Géographie et d’Aménagement pour obtenir le grade de docteur spécialité: Géographie, Soutenue le: Décembre 2005., 606 p.

Russel T, Culter C (2008) L’Encyclopédie Mondiale des Arbres. Une Guide Superbement Ilustré sur les Arbres du Monde. Hachette Pratique. ISBN: 978 – 2 – 0123 – 5899 – 7, Paris, 256 p.

Sène EH (2003) Arbres, forêts, croyances et religions en Afrique de l’Ouest Sahélienne. Perceptions des  forêts. Unasylva, vol. 54, no: 213, p. 44.

Swamy PS, Kumar M, Sundarapandıan SM (2003) Spirtualité et écologie des bois sacrés au Tamil Nadu, Inde. Perception des forêts. Unasylva, vol. 54, no: 213, pp. 53 - 58.

Tez Z  (2008) Biyolojinin Kültürel Tarihi. Doruk Yayınları ISBN: 978 – 975 – 553 – 487 – 9, İstanbul.

USDA (2005) Trees in the city: measuring and valuing the urban forest. Forest science review., no 3, 6 p.

Watson G  (2002) Comparing formula methods of tree appraisal. Journal of Arboriculture vol. 28, no.1, pp. 11 - 18.

Westphal  L M (2003) Social aspects of urban forestry urban greening and social benefits: a study of empowerment outcomes. Journal of Arboriculture, vol 29, no 3, pp. 137 – 147. 

Vergriete Y,  Labrecque M  (2007) Rôles des arbres et des plantes grimpantes en milieu urbain: Revue de littérature et tentative d’extrapolation au contexte montréalais. Rapport d’étape destiné au Conseil Régional de l’Environnement Montréal. 36 p.

World Forestry Center, Morgan R (2005) A Technical guide to urban and community forestry in Washington, Oregon and California (Şehir Ormancılığı Rehberi Çeviren: Dr. Hidayet KARAKURT). İzmir Büyükşehir Belediyesi, İZSU Genel Müdürlüğü, Eğitim Müdürlüğü Yayını, İzmir.